W polskim systemie prawnym wciąż istnieje luka, która pozwala Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych na utrzymywanie w obrocie prawnym decyzji wydanych z rażącym naruszeniem prawa, jeśli decyzje te dotyczą płatników składek lub spraw innych niż określone w ustawie. Problem ten ma rozwiązać formalny wniosek legislacyjny złożony 25 marca 2025 r. w ramach obywatelskiej inicjatywy Sprawdzamy.com przez dr Katarzynę Kalatę, radczynię prawną i założycielkę Kancelarii Kalata, specjalizującą się w prawie pracy i ubezpieczeniach społecznych. Wniosek ten został włączony do opublikowanego dziś pakietu deregulacyjnego Rafała Brzoski.
Przedmiotem wniosku jest nowelizacja art. 477(14) § 2(1) Kodeksu postępowania cywilnego, która umożliwiłaby sądom powszechnym uchylanie każdej decyzji ZUS wydanej z rażącym naruszeniem przepisów prawa, niezależnie od tego, do kogo jest skierowana oraz jakiego rodzaju sprawy dotyczy. Obecnie, zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu, sąd może uchylić decyzję ZUS tylko wtedy, gdy została ona skierowana do ubezpieczonego, dotyczy jednej z trzech kategorii (nałożenia zobowiązania, ustalenia jego wymiaru, obniżenia świadczenia) i jednocześnie została wydana z rażącym naruszeniem przepisów postępowania. Wyłącza to możliwość uchylenia decyzji, która choć oczywiście wadliwa, dotyczy płatnika składek lub spraw innego rodzaju.
Taki stan prawny prowadzi do sytuacji, w których decyzje wydane z pominięciem podstawowych zasad postępowania, np. bez zawiadomienia stron, bez przeprowadzenia dowodów, z przekroczeniem terminów czy z naruszeniem przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, nie mogą zostać uchylone tylko dlatego, że nie spełniają wymogów formalnych ustawy. W praktyce narusza to prawo do sądu, zasadę równości stron oraz fundamenty państwa prawa.
W innych krajach Unii Europejskiej, jak Niemcy czy Francja, decyzje organów rentowych podlegają pełnej kontroli sądowej, także pod kątem formalnej legalności. W Polsce, w zależności od trybu postępowania, obywatel może korzystać z różnych instrumentów ochrony, co prowadzi do nierówności w dostępie do sprawiedliwości. Obecna praktyka sądów opiera się na orzecznictwie, zgodnie z którym kontrola sądu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ogranicza się głównie do badania zgodności z prawem materialnym, pozostawiając poza kontrolą wady wynikające z naruszenia prawa procesowego (np. wyrok SN z 14 stycznia 2010 r., sygn. akt I UK 238/09).
Proponowana zmiana ma przywrócić podstawową równowagę w systemie prawnym. Każda decyzja ZUS, jeśli została wydana z rażącym naruszeniem prawa, powinna móc zostać uchylona przez sąd, niezależnie od jej rodzaju i adresata. To rozwiązanie wzmacnia konstytucyjne prawo do sądu i zasadę państwa prawa, eliminując z obrotu prawnego decyzje publiczne wydane z pogwałceniem podstawowych reguł legalności.
Z całością artykułu mogą się Państwo zapoznać tutaj.
