Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zapowiada rewolucję w przepisach dotyczących zwolnień lekarskich, chcąc umożliwić ubezpieczonym legalny wyjazd za granicę w czasie niezdolności do pracy. Proponowana nowelizacja ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tzw. ustawy zasiłkowej) ma na celu dostosowanie przepisów do potrzeb osób chorych, które często stają przed pytaniem, czy w okresie zwolnienia mogą zmienić miejsce pobytu na inne państwo, zwłaszcza gdy jest to związane z leczeniem lub poprawą stanu zdrowia.
Projekt ustawy (nr UD114) zakłada wprowadzenie art. 17 ust. 1c, zgodnie z którym adresem wskazanym w zwolnieniu lekarskim może być adres za granicą, jeśli jest to zgodne z zaleceniami lekarza, innymi istotnymi okolicznościami lub nie sprzeciwia się to celom zwolnienia. ZUS będzie miał prawo kontroli wykorzystywania zwolnienia w państwach, z którymi Polska posiada odpowiednie umowy międzynarodowe, w tym na podstawie przepisów rozporządzeń unijnych nr 883/2004 i 987/2009.
Ministerstwo argumentuje, że zmiana jest konieczna w świetle konstytucyjnej wolności przemieszczania się (art. 52 Konstytucji RP) oraz prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 67 Konstytucji RP), które nie mogą się wzajemnie wykluczać, a zadaniem ustawodawcy jest stworzenie ram umożliwiających korzystanie z obu tych praw.
Pomysł nowelizacji spotkał się jednak z krytyką Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz Ministerstwa Finansów, które ostrzegają, że nowe przepisy mogą stać się systemową zachętą do nadużyć, zamieniając zwolnienia chorobowe w de facto urlopy zagraniczne, trudne do kontrolowania i generujące wymierne straty dla funduszu ubezpieczeń oraz pracodawców. Eksperci rynku pracy zwracają uwagę, że wyjazdy za granicę podczas L4 już dziś bywają wykorzystywane przez nieuczciwych pracowników, co destabilizuje funkcjonowanie przedsiębiorstw i zwiększa absencję chorobową.
Warto zaznaczyć, że obecnie przepisy ustawy zasiłkowej nie wprowadzają bezwzględnego zakazu wyjazdu za granicę w czasie trwania zwolnienia lekarskiego. Zgodnie z art. 17 ust. 1 ustawy prawo do zasiłku ustaje w przypadku wykorzystywania zwolnienia niezgodnie z celem tego zwolnienia lub podjęcia pracy zarobkowej. W praktyce oznacza to konieczność oceny, czy konkretne zachowanie ubezpieczonego utrudnia proces leczenia, a nie automatyczne pozbawienie świadczenia w przypadku zmiany miejsca pobytu. Stanowisko to znajduje odzwierciedlenie m.in. w wyroku Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2024 r., sygn. I USKP 93/22, zgodnie z którym nie każda podróż za granicę czy lot samolotem oznacza automatyczne wykorzystywanie zwolnienia w sposób sprzeczny z jego celem.
Dr Katarzyna Kalata, radczyni prawna specjalizująca się w prawie ubezpieczeń społecznych, podkreśla, że w praktyce kancelarii często spotyka się sytuacje, w których ZUS kwestionuje prawo do zasiłku wyłącznie z powodu wyjazdu za granicę, nawet jeśli było to zalecenie lekarza prowadzącego, np. psychiatry w procesie leczenia zaburzeń adaptacyjnych czy PTSD po doświadczeniach mobbingu w pracy. „Nie potrzebujemy nowego przepisu, tylko zmiany praktyki jego stosowania. Projektowana regulacja nie zwiększa przejrzystości systemu, lecz utrwala formalizm i wzmacnia asymetrię między ZUS a ubezpieczonym” – wskazuje dr Katarzyna Kalata.
W opinii ekspertki, wprowadzanie dodatkowych przepisów w sytuacji, gdy obecne regulacje oraz orzecznictwo już pozwalają na ocenę zgodności zachowania pacjenta z celem zwolnienia, prowadzi do zbędnej komplikacji systemu i ryzyka dalszych sporów interpretacyjnych, które mogą trwać latami i wymagać rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy. Rozwiązaniem skuteczniejszym niż mnożenie przepisów byłoby wprowadzenie obowiązku spersonalizowanej oceny sytuacji pacjenta przez ZUS, z uwzględnieniem stanowiska lekarza prowadzącego oraz faktycznych warunków leczenia.
Nowelizacja, choć ma na celu uporządkowanie kwestii adresów pobytu podczas zwolnienia lekarskiego, nie rozwiązuje kluczowych problemów systemowych, takich jak brak spójnej i przejrzystej praktyki organów rentowych czy obawa pracodawców przed nadużyciami w zakresie absencji chorobowej. W konsekwencji może okazać się kolejną zmianą prawa, która zwiększy liczbę odwołań od decyzji ZUS oraz postępowań przed sądami, zamiast ułatwić osobom chorym korzystanie z należnych im świadczeń w sposób bezpieczny i zgodny z ich potrzebami zdrowotnymi.
Zdaniem dr Kalaty, projektowana zmiana nie rozwiązuje kluczowego problemu, jakim jest brak spójnej i proporcjonalnej praktyki kontrolnej ZUS, który często działa automatycznie, nie badając, czy zachowanie pacjenta miało wpływ na proces leczenia. Zamiast wprowadzać kolejne przepisy, które mogą generować niepotrzebne spory i odwołania do sądów, rozwiązaniem powinno być wdrożenie spersonalizowanej oceny przypadków, opartej na konsultacjach z lekarzem prowadzącym oraz analizie rzeczywistych potrzeb zdrowotnych pacjenta.
Proponowana nowelizacja ustawy zasiłkowej może więc w praktyce pogłębić niepewność zarówno wśród pracowników, jak i pracodawców, a także nie rozwiązać problemu nadużyć, które resort wskazuje jako powód zmiany przepisów. Zamiast uproszczenia zasad, nowe przepisy mogą doprowadzić do dalszego skomplikowania systemu ubezpieczeń społecznych, co w praktyce przełoży się na zwiększenie liczby sporów oraz przedłużenie postępowań odwoławczych przed sądami.
Kancelaria dr Katarzyny Kalaty rekomenduje, aby osoby rozważające wyjazd za granicę w okresie zwolnienia lekarskiego każdorazowo konsultowały się z lekarzem prowadzącym oraz w razie wątpliwości korzystały z profesjonalnego doradztwa prawnego, aby uniknąć ryzyka zakwestionowania prawa do świadczenia przez ZUS. W sytuacjach spornych, szczególnie gdy wyjazd za granicę jest zaleceniem lekarza lub niezbędnym elementem procesu leczenia, możliwe jest skuteczne dochodzenie swoich praw przed organami rentowymi oraz sądami, co potwierdza praktyka kancelarii w licznych prowadzonych postępowaniach.
Z całością artykułu można zapoznać się, klikając ten link.
